Najaar 2024
In 2024 bestaat de gemeente Zaanstad vijftig jaar. Ter gelegenheid van dit jubileum is een idee ontstaan om een boek uitbrengen over markante Zaankanters die vorm en kleur hebben gegeven aan deze regio. Op de wanden van de raadzaal zijn de namen te vinden van 39 Zaankanters die zich op enigerlei wijze hebben onderscheiden. Zij kunnen dienen als voorbeelden voor de personen die het boek gaan vullen. Elk van de markante mannen en vrouwen zal een korte biografie krijgen die hem/haar typeert. Aan de hand van haar/zijn levensloop kan ook de geschiedenis van de Zaanstreek door de eeuwen heen worden verteld.
De keuze van deze markante persoonlijkheden vindt plaats conform de selectie die voor de raadzaal van Zaanstad is gehanteerd. Daarbij zijn de volgende categorieën samengesteld: bestuur en politiek, ondernemers, geschiedenis/erfgoed, verzet, kunst, wetenschap, sport, emancipatie, gezondheidszorg en onderwijs.
Daarnaast is het van belang dat Markante Zaankanters een afspiegeling van de bevolking door de eeuwen heen weergeeft. Mannen en vrouwen, dorpelingen en inwoners van Zaandam, personen uit de oudheid en de twintigste eeuw, arm en rijk; allen moeten zich vertegenwoordigd weten.
De commissie die een lijst heeft samengesteld bestaat uit Ron Sman, Erik Schaap, Jan van der Werff, Peter Tange en Peter Roggeveen. Erik Schaap heeft onderzoek verricht naar de verkozen personen en zal de tekst schrijven voor het met foto’s en tekeningen geïllustreerde boek.
Najaar 2024
Met het overlijden van Ruud Pauw (14 april 2022) verliest Zaanstad een voorvechter van het behoud van monumentale Zaanse gebouwen. Pauw is 24 jaar het bestuurlijk politieke ankerpunt geweest van de generatie monumentenbeschermers in de Zaanstreek. Mannen en vrouwen die als vrijwilligers van erfgoedverenigingen of als architect, aannemer, bouwkundige of gewoon als zeer betrokken Zaankanter het behoud van historische en karakteristieke panden een warm hart toedragen.
Bij het behoud van monumenten, soms bouwvallen die rijp zijn voor de sloop, komt heel veel kijken, geduld en vooral vasthoudendheid. Maar ook kennis en liefde voor de het belang ervan. Er is een netwerk van beschermers, spraakmakende en in het oog springende, maar ook veel stille werkers. Overheden blijken onmisbare partners, maar zijn niet altijd goed geoutilleerd om de strijd van het behoud met regelgeving, toezicht en handhaving te voeren. Er is veel druk uit het erfgoedveld nodig om het behoud op de politiek bestuurlijke agenda te krijgen en vervolgens levend te houden.
Dat verandert als Pauw in 1998 voor de lokale partij Rosa gemeenteraadslid wordt. De gemeenschap van erfgoedbeschermers heeft dan een vooruitgeschoven post die het bestuurlijke en ambtelijke apparaat van dichtbij en met politieke invloed kan ondersteunen. Hij kan vertellen hoe iets wel moet als het de verkeerde kant op dreigt te gaan. Niet altijd publiekelijk, vaak eerst in klein overleg, met het uitoefenen van wat druk en het doen van suggesties, maar vasthoudend. Om dan als het zover is de raad te bewegen een besluit te nemen om te zoeken naar een alternatief voor sloop, het niet afgeven van sloopvergunningen of het plaatsen van panden op de monumenten lijst.
Zo ontstaat meer bestuurlijke waardering en het besef dat erfgoed betekenis heeft voor de Zaanstreek. Als dan in de ambtelijke organisatie zeer deskundige en vooral bevlogen ambtenaren zich sterker inzetten voor het erfgoedbehoud en bestuurders zich daar achter scharen is een periode aangebroken waarin vele successen worden geboekt.
Als een jongere nieuwe generatie erfgoedbeschermers het stokje gaat overnemen, is het goed ze een handreiking te doen. Door in een boek de vaak ingewikkelde en langdurige processen van het behoud inzichtelijk te maken. Dat kan door een aantal concrete voorbeelden te beschrijven als inspiratiebron en als kennisdocument.
Om het Erfgoed en de Zaanstreek in de toekomst steeds een beetje mooier te maken.
Najaar 2024
Auteur: Dr. Hans van Weenen
‘Castricum’ is de raadselachtige naam van een duindorp in Kennemerland, in de provincie Noord-Holland. De betekenis, de oorsprong en de ouderdom van deze plaatsnaam zijn in nevelen gehuld. Er hangt een dichte sluier over de oude tijden waarin Castricum ontstond. De bewoners van de nederzettingen aldaar, werden door de naam ‘Castricum’ onder een bepaalde noemer gebracht. Wanneer dat precies gebeurde, onder welke omstandigheden, of met welke aanleiding, is niet bekend. Wel zijn er goede redenen om te vermoeden dat de naam heel oud is en al in de Vroege Middeleeuwen is ontstaan: in de periode van 450-900.
Dat zijn tijden waaruit bijzonder weinig geschreven bronnen zijn overgebleven. Een van de eerste bronnen waarin de naam ‘Castricum’ wordt vermeld dateert uit de 10e eeuw. De ontwikkeling van dit dorp en het ontstaan van de naam, zullen dan ook zeker nog eerder hebben plaatsgevonden… Het gebied rond Castricum op een kaart van Holland, door Jacob van Deventer getekend in 1537 en gedrukt bij Bernard van den Putte te Antwerpen in 1558 (detail). Nationaal Archief.
Veel mensen die in Castricum wonen zullen zich wel eens hebben afgevraagd waar de naam van hun woonplaats vandaan komt. Anderen, die het dorp voor het eerst passeerden, zal de bijzonderheid van de plaatsnaam waarschijnlijk wel zijn opgevallen. Toeristen zullen inwoners van Castricum zeker wel eens naar de betekenis ervan hebben gevraagd. Een antwoord bleef dan uit of was gebaseerd op louter giswerk.
Er is natuurlijk wel het nodige over de herkomst van de plaatsnaam ‘Castricum’ geschreven. Tot grote tevredenheid heeft dat echter nooit geleid. Aan de lokale archeologie en historie van Castricum is relatief veel onderzoek gedaan. Er is ruim over gepubliceerd. Toch blijven er, zeker wat betreft de Vroege Middeleeuwen, nog altijd vele vragen open.
De centrale vraag van dit boek is dan ook: Wat is de oorsprong van Castricum?
Verschijnt 2025
Al 130 jaar wordt de Zaanse verzameling van de streekhistoricus en papierfabrikant Jacob Honig Jansz. Jr. (1816-1870) getoond aan het publiek. Begonnen als de Zaanlandsche Oudheidkamer in Zaandijk is de rijke collectie nog altijd zichtbaar in het Honig Breethuis, het Zaans Museum en Gemeentearchief Zaanstad. Zij zijn de hoeders van dit unieke Zaanse erfgoed. In 1892 werd de oudheidkamer geopend en sindsdien is de collectie uitgebreid met aanwinsten, die een bijzonder verhaal vertellen. Tijd om een mooi overzicht te geven van de verzamelaars, de objecten en de geschiedenis van de verzameling.
Jacob Honig Jansz. Jr. legde een verzameling boeken, afbeeldingen en voorwerpen aan over de Zaanse historie. De collectie werd voor het eerst getoond in de ‘Tentoonstelling van Zaanlandsche Oudheden en Merkwaardigheden’ in Zaandam in 1874 en vormde de basis voor een representatieve en historische streekcollectie. In 1890 werd de collectie postuum door zijn zoon Jacobus Johannes Honig geschonken aan de gemeente Zaandijk en in 1892 getoond in de Zaanlandsche Oudheidkamer in het voormalige raadhuis van Zaandijk. Daarmee werd de basis gelegd voor de kern van het Gemeentearchief Zaanstad, de collectie van het Zaans Museum en het Honig Breethuis. Zijn broer Gerrit Jan Honig was gedurende 60 jaar conservator van de oudheidkamer en daarna zijn zoon. Drie generaties Honig bepaalden het collectiebeleid.
De Collectie
Wat maakt de geschiedenis van de Vereniging tot Instandhouding en Uitbreiding der Zaanlandsche Oudheidkundige Verzameling ‘Jacob Honig Janszoon Junior’ (ZOV), die de oudheidkamer oprichtte, zo interessant? De archieven bestrijken een groot aantal Zaanse onderwerpen (sociaal, economisch, politiek, cultureel, familiegeschiedenis) over een lange periode (ca. 1600-1980). De collectie biedt daardoor informatie over tal van onderwerpen uit de Zaanstreek, die van belang kunnen zijn voor onderzoekers en historisch geïnteresseerden: de houthandel, de papierindustrie en andere bedrijfstakken, het vervoer, het verenigingsleven, familiegeschiedenis, liefdadigheid, het openbaar domein. Bovendien bestaat de collectie uit zowel archieven als een grote variëteit museale voorwerpen.
Het Honig Breethuis, Zaandijk. In 1940 verhuisde de oudheidkamer naar dit pand zodat een groter deel van de Zaanlandse Oudheidkundige Verzameling kon worden getoond. Sinds 1999 is het een woonhuismuseum met een museale inrichting van anno 1830 toen Jacob Cornelisz Breet met zijn gezin het huis bewoonde.
Het Gemeentearchief Zaanstad, beheert een grote verzameling historische archieven van particulieren, bedrijven, verenigingen en kerken uit de Zaanstreek. De Zaanlandse Oudheidkundige Verzameling is de belangrijkste basis is geweest voor het archief.
Het Zaans Museum, opgericht in 1998 en toont cultuurhistorische en streekgebonden collecties over de woon- en industriële cultuur van de Zaanstreek. De collectie van het museum is voortgekomen uit de Zaanlandse Oudheidkundige Verzameling.
Verschijnt 2025
Cultuurhistorie beschrijft de activiteit van de mens door de eeuwen heen en zijn toevoegingen aan wat ooit ongerepte natuur was. Sinds de mens op Aarde is – zo’n vier miljoen jaar – opereert hij vooral als jager-verzamelaar en beweegt hij meer mee met zijn omgeving dan dat hij er iets aan toevoegt. Pas nadat hij zo’n tienduizend jaar geleden zijn zwervend bestaan heeft opgegeven en zich op een vaste plek heeft gevestigd, gaat hij de ongerepte natuur volop veranderen. Hij bewerkt het land en bouwt onderkomens voor permanente bewoning. Dat is het begin van een ontwikkeling die de aarde rigoureus zal veranderen. De bewoners van het Oer-IJ doen dat op hun specifieke manier. Dit is hun verhaal.